Osobowość to ogół cech, które charakteryzują danego człowieka. W literaturze fachowej opisuje się ją jako stały, względnie trwały i utrzymujący się przez życie wzorzec zachowań i postaw, odzwierciedlający się we wszystkich sferach funkcjonowania:
-sposobie myślenia (sfera poznawcza)
-emocjonalności (uczuciowości)
-zachowaniu (kontrola impulsów, sposób odnoszenia się do innych, radzenie sobie w relacjach społecznych).

Osobowość intensywnie kształtuje się już od narodzin człowieka aż do wczesnej dorosłości. Wpływa na nią zarówno genetyka i nasze biologiczne predyspozycje (każdy przychodzi na świat z określonym temperamentem, który odpowiada między innymi za intensywność doświadczania przeżyć czy emocjonalność) jak i otoczenie, w którym żyjemy (stosunki rodzinne, rówieśnicze, znaczące wydarzenia życiowe, traumy, treści nabyte w procesie wychowania itp). Również po czasie dorastania w osobowości mogą zachodzić zmiany, jednak zwykle są one już ograniczone. Ponadto w starszym wieku dotychczasowe cechy osobowości stają się zwykle wyrazistsze, co oznacza, że ktoś mający tendencję do martwienia się prawdopodobnie stanie się taki w jeszcze większym stopniu, a ktoś uparty – będzie taki jeszcze bardziej.
Prawidłowa osobowość ma 5 głównych wymiarów: ekstrawersję, stabilność emocjonalną, ugodowość, sumienność i otwartość intelektualną. Nie ma oczywiście czegoś takiego jak „osobowość idealna”. Każda z tych cech może być opisana na kontinuum, bardziej lub mniej wyrazista u danej osoby, a rozważane razem powinny dawać obraz człowieka w swoistym „dobrostanie psychicznym”.

Przeciwieństwem zdrowo ukształtowanej osobowości jest osobowość zaburzona. Mamy z nią do czynienia, gdy jedna lub więcej z cech prawidłowej osobowości jest trwale (a nie czasowo, np. z powodu trudnego doświadczenia życiowego) i skrajnie odchylona (na szeroko pojętym kontinuum). Osoba z takim zaburzeniem i/lub jej rodzina i/lub społeczeństwo odczuwają zwykle wyraźne skutki takiego stanu rzeczy.
Diagnoza zaburzenia osobowości pozostaje w gestii psychiatrów i rzadko stawiana jest przed 17-18 rokiem życia, a to ze względu na wspomniany wieloetapowy i długotrwały proces jej kształtowania się. Również później może być ona trudna z różnych powodów. Brak jest między innymi jasnej granicy pomiędzy normą a patologią (np. ustalenie ostrej granicy między wrażliwością a nadwrażliwością, ostrożnością a podejrzliwością), ponadto osoby takie bardziej są narażone na zapadanie na niektóre zaburzenia psychiczne (np. depresję) oraz uzależnienia.

Podręczniki diagnostyczne DSM oraz ICD wyróżniają następujące zaburzenia osobowości:
-paranoiczna
-schizoidalna
-schizotypowa
-lękowa (unikająca)
-zależna
-obsesyjno-kompulsyjna
-histrioniczna
-chwiejna emocjonalnie: typ impulsywny oraz typ borderline
-dyssocjalna
-narcystyczna

Ponadto DSM dzieli je w trzy skupiska, zwane klastrami:
-klaster A (grupa „dziwaczna”) obejmuje osobowość paranocziną, schizoidalną oraz schizotypową
-klaster B (grupa dramatyczna, emocjonalna) obejmuje osobowość histrioniczną, chwiejną emocjonalnie, dyssocjalną oraz narcystyczną
-klaster C (grupa lękowa, bojaźliwa) obejmuje osobowość lękową, zależną oraz obsesyjna-kompulsyjną.
Szacunkowe dane wskazują, że problem zaburzeń osobowości dotyczy około 10-20% populacji.

Korzystałam z:
Puri B. K., Treasaden I. H,: Psychiatria. Podręcznik dla studentów
Beck A, T., Freeman A., Davis D. D., : Terapia poznawcza zaburzeń osobowości

mgr Anna Scelina-Szczypka
psycholog, psychoterapeuta