Mieszane zaburzenia osobowości

W poprzednim artykule poruszyłam temat, czym jest osobowość i jakie typy zaburzeń osobowości są diagnozowane przez psychiatrów (https://psychoterapeuci-kielce.pl/osobowosc-i-zaburzenia-osobowosci/). Okazuje się, że nie jest niczym niezwykłym, że niektórzy pacjenci cierpią z powodu mieszanych zaburzeń osobowości (spełniają częściowo kryteria kilku lub np. w pełni dwóch różnych zaburzeń).
Niektóre z zaburzeń osobowości w oczywisty sposób są do siebie podobne, np. narcystyczną i dyssocjalną cechuje brak empatii a schizoidalną i unikającą lęk w sytuacjach społecznych. Zwykle podobieństwa występują w obrębie tego samego klastra, choć zdarzają się podobieństwa także wśród zaburzeń z innych klastrów – np. w zaburzeniu borderline i w osobowości zależnej wyraźny jest lęk przed byciem opuszczonym/porzuconym.

Ogólnie rzecz ujmując, zaburzenia osobowości dzielimy na trzy różne klastry. Każdy z nich zorganizowany jest wokół swego rodzaju głównego tematu, a poszczególne trudności wynikające z zaburzenia są właśnie manifestowaniem się tego „tematu” w życiu pacjenta:
– klaster A – to grupa charakteryzująca się dziwacznością (osobowość paranoidalna, schizotypowa, schizodalna)
– klaster B – zaburzenia z dominacją dramatyzmu w zakresie zachowania/nastroju/kontroli impulsów (osobowość narcystyczna, dyssocjalna, histrioniczna, chwiejna emocjonalnie-borderline)
– klaster C – to zaburzenia z skupione wokół tematu lęku, bojaźliwości (osobowość unikająca, zależna, obsesyjno-komulsywna)

Wśród mieszanych zaburzeń osobowości najczęściej spotkamy te, które wywodzą się z tego samego klastra (np. borderline-narcystyczna, unikająca-zależna) i te, w których spotykają się zaburzenia z klastra A i C (np. schizoidalna-unikająca). Niektóre z zaburzeń osobowości demonstrują się z kolei w tak skrajnie odmienny sposób, że nie jest możliwe, by zostały ujęte w ramach diagnozy tego samego pacjenta (np. histrioniczna, szukająca z wszelką cenę uwagi ze schizoidalną, unikającą jej za wszelką cenę).
Występowanie mieszanych zaburzeń osobowości możemy tłumaczyć etiologią zaburzeń osobowości w ogóle. Aktualnie uważa się, że są one efektem współdziałania niekorzystnych czynników genetycznych i psychospołecznych. Dziecko, które od urodzenia wymagało zwiększonej ilości uwagi ze strony opiekuna może na kolejnych etapach życia chcieć wzbudzać taką samą postawę u innych osób z otoczenia. W ten wsposób podtrzymuje wrodzone wzorce, choć czas, kiedy miały one przystosowawczy charakter dawno minął. To może przykładowo powodować poszukiwania i przywiązywanie się do osób postrzeganych jako silniejsze i przy niesprzyjających warunkach prowadzić do kształtowania się cech typowych dla osobowości zależnej.

Przykładem z różnych klastrów mogą być mieszane zaburzenia osobowości z cechami osobowości borderline i unikającej. W obydwóch pojawia się strach przed odrzuceniem, który ma swoje korzenie we wczesnodziecięcych doświadczeniach z „ważnymi bliskimi”, najczęściej rodzicami. Mogła nim byc nieobecność/utrata przez opuszczenie dziecka przez rodzica/rodziców. Taka sytuacja może powodować pojawienie się kluczowego w zaburzeniu typu borderline przekonania: „Ludzie, których kocham, porzucą mnie” i jednocześnie przekonania z osobowości unikającej: „Jeśli ludzie poznają prawdziwego mnie, porzucą mnie”.

Diagnozą zaburzeń osobowości zajmują się psychiatrzy. Zanim jej dokonają, muszą wykluczyć inne zaburzenia lub trudności pacjenta (np. stosowanie środków odurzających), które mogą wpływać na jego sposób funkcjonowania.
Leczenie mieszanych zaburzeń osobowości nie różni się zasadniczo od leczenia innych zaburzeń tego typu i zakłada psychoterapię oraz stosowanie się do zaleceń prowadzącego lekarza – psychiatry (który może zlecić zażywanie leków – tak zwaną farmakoterapię). Psychoterapia może pomóc zdać sobie sprawę z wpływu, jaki zauważone trudności mają na różne sfery życia pacjenta (np. praca zawodowa, bliskie związki, funkcjonowanie w społeczeństwie), wprowadzać zmiany w zakresie funkcjonowania, uczyć się sięgać po wsparcie w momentach nasilania się trudności.

Żródła:
Beck A, T., Freeman A., Davis D. D.,: Terapia poznawcza zaburzeń osobowości
psychologytoday.com
Notatki własne

mgr Anna Scelina-Szczypka
psycholog, psychoterapeutka
Stowarzyszenie Psychoterapii PoRozumienie
Kielce, grudzień 2021 r.